ویسکوز به عنوان یکی از الیاف سلولزی بازیافتی مهم در صنعت نساجی شناخته می‌شود. این الیاف از سلولز طبیعی به دست آمده و در فرآیند اسپینینگ به الیاف تبدیل می‌شوند. ظاهر پارچه ویسکوز به دلیل نرمی و تنفس‌پذیری بالا شبیه ابریشم و پنبه است. این پارچه برای ایجاد ویژگی‌های ضد میکروبی بهبود یافته و برای جذب اکسیدهای فلزی مثل آلومینیوم و روی اصلاح شده است. پارچه ویسکوز در بسیاری از محصولات لباس و منسوجات خانگی کاربرد دارد، به دلیل اینکه در حالت مرطوب مقاومت کششی آن کاهش می‌یابد، بیشتر در محصولات بهداشتی که به استحکام در حالت مرطوب نیاز ندارند، استفاده می‌شود.
روش‌های رنگرزی پارچه ویسکوز
رنگرزی پارچه ویسکوز متفاوت از پارچه‌های دیگر است و نیازمند دقت بیشتری است. در اثر جذب بالای آب توسط الیاف ویسکوز، در حالت مرطوب، استحکام نخ به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. سه روش اصلی برای رنگرزی ویسکوز وجود دارد:
- رنگرزی الیاف رشته نشده
- رنگرزی کلاف
- رنگرزی پارچه
رنگرزی الیاف رشته نشده ویسکوز
با پیشرفت فناوری رنگرزی، امروزه از رنگ‌های مختلف مثل خمی، راکتیو و گوگردی برای رنگرزی الیاف ویسکوز استفاده می‌شود. در این فرایند، الیاف در دستگاه‌های رنگرزی HTHP (با فشار و دمای بالا) رنگرزی می‌شوند. در این دستگاه‌ها، نسبت مواد به مایع باید بین ۱/۷ و ۱/۱۰ باشد تا رنگرزی یکنواخت و مناسب انجام شود.
مراحل رنگرزی الیاف رشته نشده ویسکوز
- تنظیم حمام رنگ: افزودن مواد سختی‌گیر آب و نمک تاتا و اجرای آن برای ۱۵ دقیقه.
- حل کردن رنگزا: حل کرده و نصف رنگ را به حمام اضافه کنید و ۱۰ دقیقه در دمای ۵۰ درجه سانتی‌گراد اجرا کنید.
- افزودن رنگ: در دمای ۶۰ درجه سانتی‌گراد، رنگ به حمام اضافه شود و به مدت ۵ دقیقه اجرا گردد.
- افزودن نمک تاتا: در سه یا چهار مرحله نمک تاتا اضافه کنید و دما را تا ۸۵ درجه سانتی‌گراد افزایش دهید.
- افزودن کربنات سدیم: در دو مرحله کربنات سدیم اضافه کنید و سپس ۳۰ دقیقه در دمای ۸۵ درجه سانتی‌گراد ادامه دهید.
- شستشو و تثبیت رنگ: در دمای ۹۵ درجه سانتی‌گراد شسته و پس از شستشو با آب ساده، با اسید شسته و در نهایت با صابون شسته شود.
این فرآیند معمولاً ۶ تا ۷ ساعت طول می‌کشد و پس از شستشو، الیاف در خشک‌کن بخار خشک می‌شوند.
رنگرزی پارچه ویسکوز (100%)
رنگرزی پارچه ویسکوز به روش رنگرزی راکتیو انجام می‌شود. این پارچه به دلیل درخشندگی بالا نیازمند دمای مناسب و مواد شیمیایی خاص برای حفظ کیفیت رنگرزی است.
- آب‌گیری و شستشو: پس از پر کردن دستگاه با آب، پارچه بارگذاری می‌شود و سپس شستشوی داغ با دمای ۸۰ درجه سانتی‌گراد انجام می‌شود.
- اضافه کردن رنگزا: سپس رنگ‌های راکتیو به مدت ۱۵ دقیقه در دمای ۵۰ درجه سانتی‌گراد اضافه می‌شود.
- اضافه کردن نمک: نمک در دو مرحله برای تثبیت رنگ در دمای ۶۰ درجه سانتی‌گراد اضافه می‌شود.
- شستشوی تکمیلی: شستشو با صابون و آبکشی در دمای بالا انجام شده و در نهایت تثبیت رنگ با اسید استیک انجام می‌شود.
مزایای رنگرزی پارچه ویسکوز
پارچه ویسکوز توانایی جذب رنگ بسیار بالا دارد و به همین دلیل، در رنگ‌های درخشان و زیبا کاربرد زیادی دارد. این ویژگی آن را برای تولید پوشاک رنگی و روشن مناسب می‌کند. همچنین، پارچه ویسکوز در برابر مواد شوینده مقاوم است و می‌توان آن را به راحتی شست.
چالش‌های رنگرزی پارچه ویسکوز
با این حال، رنگرزی ویسکوز با مشکلاتی نیز مواجه است:
- پارگی پارچه: اگر دما یا فشار کنترل نشود، پارچه ممکن است پاره شود.
- لکه‌داری: در صورت باقی ماندن مدت طولانی در وضعیت مرطوب، پارچه دچار لکه می‌شود که حذف آن دشوار است.
- رنگرزی نایکنواخت: در صورت عدم کنترل دقیق، پارچه ممکن است به صورت نایکنواخت رنگ شود که اصلاح آن دشوار است.
- کاهش استحکام: اگر دما و فشار درست حفظ نشوند، استحکام پارچه در فرآیند رنگرزی کاهش می‌یابد.
نتیجه‌گیری
رنگرزی پارچه ویسکوز فرایند پیچیده‌ای است که نیاز به دقت و کنترل دقیق شرایط دارد. این پارچه به دلیل ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد خود مانند درخشندگی بالا و جذب رنگ مناسب، در صنعت نساجی و پوشاک کاربرد گسترده‌ای دارد.
تثبیت حرارتی
تثبیت چیست؟
در صنعت نساجی، فرآیند “تثبیت” به مجموعه‌ای از روش‌ها اطلاق می‌شود که با هدف حفظ ویژگی‌های فیزیکی و ابعادی منسوجات انجام می‌شود. این روش شامل اعمال حرارت، رطوبت، فشار یا مواد شیمیایی برای بهبود عملکرد، شکل و ظاهر نهایی پارچه است. تثبیت به کاهش چروکیدگی، ابرفتگی، پرزدهی و افزایش ثبات رنگ و دوام پارچه کمک می‌کند. انواع مختلف الیاف، از جمله الیاف طبیعی و مصنوعی، بسته به نیاز به تثبیت خاصی برای بهینه‌سازی ویژگی‌هایشان دارند.
انواع روش‌های تثبیت در نساجی:
- تثبیت حرارتی:
این روش با استفاده از بخار، آب داغ یا گرمای خشک پارچه را در دماهای بالا تحت حرارت قرار می‌دهد. معمولا برای الیاف مصنوعی مانند پلی استر که دارای ویژگی‌های ترموپلاستیک هستند، این روش مناسب است. در این حالت، پارچه در هنگام گرم شدن تغییر شکل می‌دهد و در نتیجه تثبیت می‌شود. - تثبیت تر:
در این فرآیند، از آب یا بخار برای تغییر ویژگی‌های ابعادی پارچه استفاده می‌شود. این روش به‌ویژه برای الیاف سلولزی مانند پنبه و کتان مناسب است که قابلیت جذب و آزادسازی رطوبت دارند و می‌توانند تحت شرایط خاص تغییر شکل دهند. - تثبیت شیمیایی:
در این فرآیند، مواد شیمیایی به پارچه افزوده می‌شود تا ویژگی‌های آن اصلاح شوند. مثلا رزین‌ها برای کاهش چروکیدگی، کنترل آبرفتگی و افزایش پایداری پارچه استفاده می‌شوند. برخی مواد شیمیایی نیز برای افزایش ثبات رنگ، مقاومت در برابر شعله و آب‌گریزی به کار می‌روند.
تثبیت حرارتی
تثبیت حرارتی باید پیش از هرگونه فرآیند مرطوب مانند رنگرزی انجام شود تا از بروز تغییر رنگ و چروکیدگی جلوگیری کند. اگر پس از فرآیندهای مرطوب تثبیت حرارتی صورت گیرد، ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی چون چین و چروک و پایداری کمتر شود. این فرآیند را می‌توان قبل یا بعد از شستشو، سفیدگری یا رنگرزی انجام داد. در این حالت، برخی از رنگ‌ها مانند رنگ‌های سفید ممکن است در اثر دمای بالا زرد شوند.
روش‌های مختلف تثبیت حرارتی:
- روش تماسی:
در این روش، پارچه با یک سطح فلزی گرم در تماس قرار می‌گیرد. گاهی اوقات این سطح فلزی از غلتک‌های فلزی پر شده با گاز یا دیاترم برای توزیع یکنواخت گرما استفاده می‌شود. - تثبیت با بخار:
این روش در تثبیت نخ‌های پلی استر و مخلوط‌های پلی استر-پنبه به‌ویژه برای لباس‌های پلی استری مانند تیشرت‌ها و بلوزها با استفاده از بخار اشباع در دمای 107 درجه سانتی‌گراد رایج است. - تثبیت حرارتی تر:
در این روش، پلی استر تحت آب داغ در دمای حدود 130 درجه سانتی‌گراد تثبیت می‌شود. این فرآیند باعث تورم الیاف و تغییراتی در ساختار پلی استر می‌شود. - تثبیت با ماشین استنتر:
در این روش، از دستگاه استنتر برای کشش، خشک کردن و تثبیت حرارتی پارچه‌ها استفاده می‌شود. این دستگاه پارچه‌ها را تحت هوای گرم در دمای 175 تا 250 درجه سانتی‌گراد قرار می‌دهد. - روش مادون قرمز:
پلی استر با تابش اشعه مادون قرمز در طول موج‌های خاصی تثبیت می‌شود که با جذب این تابش‌ها توسط الیاف پلی استر، فرآیند تثبیت تکمیل می‌شود.
تثبیت حرارتی پارچه‌های مخلوط
- پارچه‌های پلی استر و پنبه:
این پارچه‌ها معمولاً در دمای 180 درجه سانتی‌گراد به مدت 30 ثانیه تثبیت حرارتی می‌شوند. اگر دمای تثبیت بیشتر از 200 درجه سانتی‌گراد باشد، ممکن است تغییر رنگ در قسمت سلولزی پارچه ایجاد شود. - پارچه‌های پلی استر و پشم:
برای تثبیت این پارچه‌ها از دستگاه استنتر با دمای 180 درجه سانتی‌گراد به مدت 30 ثانیه استفاده می‌شود. پارچه‌هایی با بیش از 40 درصد پلی استر باید تحت دماهای بالاتر تثبیت شوند تا از جمع‌شدگی جلوگیری شود. - پارچه‌های پلی استر و کتان:
این پارچه‌ها می‌توانند در دمای 180 درجه سانتی‌گراد به مدت 30 ثانیه روی استنتر تثبیت شوند.
مراحل تثبیت حرارتی
تثبیت حرارتی می‌تواند در سه مرحله انجام شود:
- تثبیت پارچه خام پیش از رنگرزی
- تثبیت پس از شستشو
- تثبیت پس از رنگرزی
این مراحل بستگی به نوع پارچه، نخ و ویژگی‌های مورد نظر دارند. اگر پارچه در حین تثبیت حرارتی تحت فشار یا دمای نادرست قرار گیرد، ممکن است دچار مشکلاتی مانند تصعید رنگ، چین و چروک یا کاهش ثبات شود.
پارامترهای تثبیت حرارتی
برای تثبیت حرارتی، دما باید در محدوده 20 تا 40 درجه سانتی‌گراد پایین‌تر از نقطه ذوب الیاف تنظیم شود. این دما باید به‌طور دقیق و در مدت زمان مشخص اعمال شود تا پارچه ویژگی‌های مطلوب خود را حفظ کند.
